کم خونی ناشی از فقر آهن، شایع‌ترین شکل این بیماری است و یک اختلال خونی به شمار می‌رود که گلبول‌های قرمز شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم کمبود آهن در طول زمان ایجاد می‌شوند و ممکن است برای هر کسی متفاوت باشند. پزشکان متخصص ممکن است این بیماری را با تشخیص و درمان عوامل و شرایطی که باعث کم خونی شده یا با تجویز مکمل‌های آهن درمان کنند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان از آن دسته افرادی هستید که کم خونی دارید یا می‌خواهید درباره این عارضه در بدن اطلاعات بیشتری کسب کنید، این مقاله مختص شما است. برای آشنایی با این بیماری، علائم، روش‌های درمان آن و … با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
آهن چه نقشی در بدن دارد؟
آهن یک ماده معدنی مهم است که در عملکردهای مختلف بدن از جمله انتقال اکسیژن در خون نقش دارد و می‌تواند شما را از ابتلا به کم خونی نجات بدهد. این ویژگی برای تأمین انرژی برای زندگی روزمره ضروری است. منابع خوب آهن شامل گوشت قرمز، کله‌پاچه و غلات صبحانه غنی شده با آهن هستند.
آهن از طریق تعریق، ریزش سلول‌های روده و از دست دادن خون از بدن دفع می‌شود. حدود یک سوم جمعیت جهان دچار کمبود آهن هستند. زنانی که هنوز یائسه نشده‌اند، نسبت به مردان و زنان یائسه بیشتر در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند.
برخی از نقش‌های متعدد آهن در بدن عبارت‌اند از:
انتقال اکسیژن
گلبول‌های قرمز حاوی هموگلوبین، پروتئین پیچیده‌ای که اکسیژن را از ریه‌ها به بقیه بدن می‌رساند، هستند. هموگلوبین تا حدودی از آهن ساخته شده است و حدود دو سوم آهن بدن را تشکیل می‌دهد.
میوگلوبین
پروتئین خاصی که به ذخیره اکسیژن در سلول‌های عضلانی کمک می‌کند. میوگلوبین حاوی آهن است و مسئول رنگ قرمز ماهیچه‌ها است.
آنزیم‌ها
بسیاری از آنزیم‌ها در سراسر بدن حاوی آهن هستند، از جمله آنزیم‌هایی که در تولید انرژی نقش دارند. آنزیم‌ها، کاتالیزورهایی هستند (سرعت واکنش شیمیایی را افزایش می‌دهند) که بسیاری از عملکردهای سلولی را هدایت می‌کنند.
سیستم ایمنی
عملکرد صحیح سیستم ایمنی تا حدی به آهن کافی متکی است. سیستم ایمنی به ما کمک می‌کند تا با عفونت مبارزه کنیم.
میزان آهن توصیه شده در رژیم غذایی
در حالت عادی هر فرد نیاز به جذب مقدار کمی آهن در روز برای حفظ سلامت خود دارد (حدود 1 میلی گرم برای مردان بالغ و 1.5 میلی گرم برای زنان در سنین قاعدگی). اما برای رسیدن به این هدف، باید چندین برابر این مقدار را مصرف کرد. این نکته به این دلیل است که بدن تنها مقداری از آهن موجود در غذاهای مصرفی را جذب می‌کند.
مقدار آهن رژیمی مورد نیاز برای گروه‌های سنی و در سنین مختلف، متفاوت است. به همین دلیل در صورتی که به کم خونی مبتلا هستید، باید به همه فاکتورهای مهم در این زمینه توجه داشته باشید.
رژیم غذایی مؤثر بر جذب آهن
برخی غذاها و نوشیدنی‌ها بر میزان جذب آهن در بدن تأثیر می‌گذارند. مصرف این مواد خوراکی به صورت منظم و به اندازه کافی به جلوگیری از ابتلا یا تشدید کم خونی نیز کمک شایانی می‌کند.
برای افزایش جذب آهن در بدن به این نکات توجه داشته باشید:
- ویتامین C که در میوه‌ها و سبزیجات به وفور یافت می‌شود را مصرف کنید.
- پروتئین حیوانی را با منابع گیاهی آهن، مانند گوشت با لوبیا مصرف کنید. برای مثال، ترکیب گوشت گاو و لوبیا چشم بلبلی عالی است.
- منابع گیاهی آهن مانند سبزیجات را بپزید. در بیشتر موارد، پختن سبزیجات مقدار آهن موجود در آنها را افزایش می‌دهد. برای مثال، بدن 6 درصد از آهن کلم بروکلی خام را جذب می‌کند، در حالی که این میزان از کلم بروکلی پخته 30 درصد است!
- غذاها و نوشیدنی‌هایی که توانایی بدن در جذب آهن را کاهش می‌دهند:
- پروتئین سویا، جذب منابع گیاهی را کاهش می‌دهد.
- چای، قهوه و شراب حاوی تانن‌هایی هستند که با اتصال به آهن و حمل آن به خارج از بدن، جذب آهن را کاهش می‌دهند.
- فیتات‌ها و فیبرهای موجود در غلات کامل مانند سبوس می‌توانند جذب آهن و سایر مواد معدنی را کاهش دهند.
- ویتامین A ناکافی در رژیم غذایی هم منجر به کمبود آهن می‌شود، زیرا ویتامین A به آزادسازی آهن ذخیره شده کمک می‌کند.
- کلسیم و فسفر جذب آهن گیاهی را کاهش می‌دهند.
گروه‌های پرخطر برای ابتلا به کم خونی
از هر 8 نفر 2 سال به بالا، یک نفر به طور متوسط آهن کافی برای رفع نیاز خود مصرف نمی‌کند. اگر آهن کافی در بدن خود ندارید، به آن «کمبود آهن» می‌گویند که در بسیاری از موارد به کم خونی منجر می‌شود. این مسئله باعث احساس خستگی و کاهش ایمنی بدن می‌شود. گنجاندن غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
افرادی که بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستند عبارت‌اند از:
- نوزادانی که به جای شیر مادر یا شیر خشک، به آنها شیر گاو یا شیر دیگر داده می‌شود.
- کودکانی که بیش از حد شیر گاو می‌نوشند.
- دختران نوجوان
- زنان در دوران قاعدگی، به خصوص آنهایی که پریودهای سنگین دارند.
- زنانی که از IUD استفاده می‌کنند.
- زنان حامله و شیرده
- افرادی که رژیم غذایی نامناسبی دارند.
- افرادی که از رژیم گیاهخواری یا وگان پیروی می‌کنند.
- ورزشکاران در تمرین
- افراد مبتلا به کرم روده
- اهداکنندگان مستمر خون
- افراد مبتلا به بیماری‌هایی که آنها را مستعد خونریزی می‌کند، مانند بیماری لثه یا زخم معده، پولیپ یا سرطان روده
- افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند سرطان، بیماری‌های خود ایمنی، نارسایی قلبی یا بیماری کلیوی
- افرادی که آسپرین را به عنوان یک داروی روزانه مصرف می‌کنند.
- افرادی که توانایی کمتر از حد طبیعی برای جذب یا استفاده از آهن دارند، مانند افراد مبتلا به بیماری سلیاک
درجات مختلف کم خونی
بیشتر آهن بدن شما در هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را به بدن شما می‌رساند. آهن اضافی در کبد شما ذخیره می‌شود و زمانی که مصرف رژیم غذایی شما خیلی کم است، توسط بدن استفاده می‌شود. اگر در رژیم غذایی خود آهن کافی نداشته باشید، ذخایر آهن بدن به‌مرورزمان کاهش می‌یابند.
این مسئله ممکن است منجر به بروز موارد زیر شود:
کاهش آهن بدن
زمانی که سطح هموگلوبین طبیعی است، اما بدن شما فقط مقدار کمی آهن ذخیره شده دارد که به زودی تمام می‌شود. این مرحله معمولاً علائم واضحی ندارد.
کمبود یا فقر آهن
زمانی که سطح آهن ذخیره شده و موجود در خون شما پایین است و سطح هموگلوبین شما به زیر نرمال رسیده است. ممکن است برخی علائم از جمله خستگی را تجربه کنید.
کم خونی ناشی از فقر آهن
زمانی که سطح هموگلوبین شما به حدی پایین است که خون قادر به رساندن اکسیژن کافی به سلول‌های شما نیست. علائم شامل رنگ پریدگی شدید، تنگی نفس، سرگیجه و خستگی می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است عملکرد سیستم ایمنی بدنشان کاهش یافته باشد، بنابراین در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر هستند. در کودکان، کم خونی ناشی از فقر آهن بر رشد بدن و بخصوص مغز آنها تأثیر می‌گذارد.
علائم کم خونی در کودکان
هر بیماری از خود نشانه‌هایی بر جای می‌گذارد که باید نسبت به آنها هوشیار بود. بخصوص اگر موضوع مربوط به کودکان باشد. زیرا کمبود هر ماده در بدن آنها ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری را برای آنها ایجاد کند.
علائم و نشانه‌های کم خونی ناشی از فقر آهن در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات رفتاری
- عفونت‌های مکرر
- کاهش اشتها
- بی حالی
- تنگی نفس
- افزایش تعریق
- هوس‌های عجیب در غذا خوردن مانند خوردن خاک
- رشد ناکافی
درمان کم خونی
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن به وضعیت آهن در بدن شما و علت اصلی آن بستگی دارد. به همین دلیل باید در درجه اول علت مبتلا شدن خود را پیدا کنید. البته برای پیدا کردن علت مبتلا شدن به این عارضه باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
اگر در خطر ابتلا به کمبود آهن هستید، پزشک اطلاعاتی در مورد گنجاندن غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی به شما می‌دهد. پس از گذشت حدود 6 ماه، آزمایش خون دیگری برای بررسی اینکه سطح آهن شما بهبود یافته است یا خیر، انجام می‌گردد.
اگر کمبود آهن دارید، پزشک توصیه‌های غذایی به شما می‌دهد و رژیم غذایی شما را از نزدیک زیر نظر می‌گیرد. همچنین شما را به خوردن غذاهای غنی از آهن تشویق می‌کند و از خوردن غذاها و نوشیدنی‌هایی (مانند سبوس، چای و قهوه) که می‌توانند در جذب آهن در وعده‌های غذایی اختلال ایجاد کنند، منع می‌کند. پزشک مرتباً وضعیت آهن شما را بررسی می‌کنند و ممکن است مکمل تجویز کنند.
اگر کم خونی ناشی از فقر آهن دارید، پزشک مکمل‌های آهن را تجویز می‌کند. ممکن است 6 ماه تا یک سال طول بکشد تا بدن شما ذخایر آهن خود را دوباره به دست آورد. سطح آهن شما به طور منظم با آزمایش خون بررسی می‌شود. اگر مشکل زمینه‌ای دارید که باعث کمبود آهن شما شده است، بسیار مهم است که علت آن بررسی شود. اگر علت پزشکی باشد، مهم است که به طور مناسب درمان شود.
سخن پایانی
کم خونی را می‌توان یکی از بیماری‌های رایجی دانست که ممکن است سنین مختلف را درگیر خود کند. این بیماری درجات مختلفی دارد و برای هر کسی علائمی را از خود بروز می‌دهد. در این بین کمبود آهن در کودکان باید جدی گرفته شود، زیرا در صورت عدم توجه، سبب بروز بیماری‌های جدی در دوران بزرگسالی می‌گردد.
داشتن رژیم غذایی مناسب تا حد زیادی به بهبود این عارضه کمک می‌کند. بسیاری از مواد غذایی حاوی آهن هستند و می‌توانند در طول درمان بسیار مؤثر باشند. اگر می‌خواهید که کمبود آهن خود را به موقع درمان و از تشدید آن جلوگیری کنید، رژیم‌های غذایی خانم دکتر مفیدی بهترین گزینه برای شما هستند.
