آلودگی هوا یکی از نگرانیهای مهم دنیای امروزی است و اثرات زیادی بر سلامتی انسان دارد. منابع مهم انتشار آلودگی از وسایل نقلیه موتوری و فرایندهای صنعتی که سهم بزرگی دارند شروع میشود تا عوامل کوچکی مثل سیگار کشیدن و عوامل طبیعی مثل فعالیتهای آتشفشانی و فاضلاب.
آلودگی هوا در ایران
در ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه میزان آلایندههای هوا از ابتدای صنعتی شدن از دهه 1350 تدریجاً افزایش پیدا کرده تا آنجا که الان که به حد بسیار زیان باری رسیده است. اهواز آلوده‌ترین شهر جهان است چراکه ریزگردها از کشور همسایه وارد آن میشود؛ بنابراین توصیف مشکل آلودگی هوا و تأثیرات آن بر سلامتی و ارائه دستورالعملهایی برای کاهش آسیبهای آلودگی بسیار اهمیت دارد.
آلایندههای اصلی هوا کدام‌اند؟
شش آلاینده اصلی که منجر به آلودگی هوا میشوند شامل: آلودگی با ذرات معلق، اوزون سطح زمین، مونوکسید کربن، اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و سرب هستند.
قرارگرفتن طولانی و کوتاه مدت با مواد سمی تأثیرات زیادی بر سلامتی دارد و باعث بروز بیماریهای تنفسی، قلبی – عروقی، عوارض عصبی و روانی، سوزش چشم و پوست، سرطان و ناباروری در مردان میشود.
هر کدام از این آلایندهها اثرات مخربی بر بدن و سلامتی انسان دارند که در ادامه مختصر به توضیح هرکدام میپردازیم.
ذرات معلق
ذرات معلق بخش اصلی آلایندهها هستند که به طور مستقیم با بیماریهای ریوی و قلبی در ارتباط هستند، به‌طوری‌که ذرههای اندازه کوچک به دستگاه تنفسی تحتانی میرسند و باعث بروز مشکلات قلبی و ریوی، تشدید آسم، کاهش عملکرد ریه، خس‌خس سینه، سرفه و خشکی دهان میشوند. کاهش عملکرد ریه در نهایت منجر به بروز آسم، برونشیت، بیماریهای انسدادی مزمن ریه، کاهش کیفیت زندگی و در نتیجه کاهش امید به زندگی میشوند.
اوزون
اوزون گاز بی رنگی که ماده اصلی تشکیل دهنده هواست و به عنوان یک اکسیدان قوی، به اسیدهای چرب دستگاه تنفسی حمله میکند و آنها را از بین میبرد، این گاز همچنین به ریه و دی‌ان‌ای سلول آسیب جدی وارد میکند. این گاز در آلودگی هوا نقش مهمی دارد.
مونوکسید کربن
مونوکسید کربن گاز بی بو و بی رنگی است که از سوختهای فسیلی تولید میشود. روشن کردن بخاری و سوزاندن چوب باعث آزاد شدن این گاز میشود. میل مونوکسید کربن به هموگلوبین حدوداً 250 برابر بیشتر از اکسیژن است.
قرار گرفتن در برابر این گاز باعث ایجاد مسمومیت میشود. میزان مسمومیت بسته به مدت زمان قرار گرفتن در معرض این گاز دارد، علائم آن از یک سردرد ساده تا سرگیجه، ضعف، تهوع، از دست دادن هشیاری و حتی مرگ، متغیر است.
دی اکسید گوگرد
دی اکسید گوگرد آلاینده مهم فرایندهای صنعتی و کارخانهها است. حلالیت این گاز در آب باعث پدید آمدن باران اسیدی میشود. قرار گرفتن در معرض دی اکسید گوگرد باعث آسیب به چشم، اشک ریزش، قرمزی پوست و اسپاسم ریه میشود. افرادی که در هوای آلوده ورزش میکنند ممکن است هنگام تنفس عمیق این گاز را استشمام کنند.
اکسید نیتروژن
اکسید نیتروژن یکی از عوامل آلودگی هوا است که باعث عفونت ریه میشود. این گاز ارتباط نزدیکی با ترافیک شهری دارد چراکه از سوختهای موتوری ساتع میشود. اکسید نیتروژن عامل عفونت تنفسی در کودکان، سوزش چشم، بینی، گلو و تنگی نفس است.
سرب
سرب یک فلز سنگین و سمی است که در بنزین و فاضلاب وجود دارد. این فلز حتی در سبزیجاتی که با فاضلاب آبیاری میشوند هم نفوذ میکند. سرب در استخوان و بافتهای نرم تجمع پیدا میکند و به آسانی دفع نمیشود بنابراین به کبد، کلیهها و سیستم عصبی آسیب میزند اما هدف اصلی سرب سیستم عصبی است.
سرب یک سم عصبی قوی است که در نوزادان و کودکان باعث عقب ماندگی ذهنی، اختلالات یادگیری و بیش فعالی میشود. سطح سرب هوای محیط تنفس کودک بسیار پر اهمیت است.
رژیم غذایی مناسب آلودگی هوا
در شرایط آلودگی بهتر است در درجه اول خانه را ترک نکنید و بعد از آن از مواد غذایی در رژیم روزانه خود استفاده کنید که خاصیت خنثی‌کنندگی این مواد سمی را داشته باشند و مقاومت بدن را بالا ببرند. مواد بایو اکتیو و آنتی اکسیدانها از این نوع مواد غذایی هستند.
سبزیجات خانواده کلم به علت وجود ماده‌ای به نام ایندول بسیار مناسب هستند. لوبیا، سویا و حبوبات به علت دارا بودن ایزوفلاونها، گوجه فرنگی به علت دارا بودن لیکوپن، کدو حلوایی به علت وجود آنتی اکسیدانها، ماهی بذر کتان و شاهدانه به علت دارا بودن اسیدهای چرب امگا 3 و غلات سبوس دار از مناسب‌ترین غذاها برای هوای آلوده هستند.
از این گذشته مسلماً بهترین روش تقویت سیستم ایمنی استفاده از منابع غذایی مناسب و تنوع در گروههای غذایی است. در شرایطی که تأمین این منابع به اندازه کافی امکان‌پذیر نیست لازم است که از مکملهای تقویت کننده سیستم ایمنی استفاده کنید که در ادامه به معرفی چند نمونه از کامل‌ترین آنها میپردازیم.
مکملهای مناسب هوای آلوده
- شربت فیشر کیندر امیوفیکس حاوی ژل رویال، آویشن و مرزه که برای کودکان مناسب است
- شربت دایان ایمیون حاوی تمشک سیاه، عسل، نعنا و آویشن
- شربت آسماویت حاوی زینک، آهن، منیزیم، سلنیوم و ویوفلاونوئیدهای مرکبات
- شربت ایمیونیس حاوی ویتامینهای گروه ب، آهن، زینک سلنیوم، کویین و الکارنیتین
چگونه سیستم ایمنی خود را در برابر آلودگی هوا تقویت کنیم؟
مصرف روزانه سه واحد از گروه سبزیها، حداقل دو واحد از گروه میوهها، افزایش مصرف سبزیجات سبز تیره مثل کلم بروکلی و سبزیجات نارنجی رنگ مثل فلفل دلمه‌ای رنگی، کدو حلوایی و هویج.
افزایش مصرف منابع طبیعی ویتامین ث متناسب با فصل مثل پرتقال، نارنگی، لیمو، انواع کلم، فلفل سبز، فلفل دلمه‌ای، مصرف آبمیوههای طبیعی و سوپهای سرشار از سبزیجات و سالادها. چک کردن آهن خون و رفع کم خونی چراکه کم خونی باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن میشود.
استفاده از بعضی دم‌نوش‌ها و اسموتیهای طبیعی در حد معقول و به روش درست. ترکیب لیمو عسل ناشتا یا به شکل دم‌نوش یکی از بهترین معجونها برای هوای آلوده است؛ البته روش تهیه این دم‌نوش بسیار مهم است چون اگر آن را به روش اشتباهی تهیه کنید، میتواند بسیار مضر باشد.
طرز تهیه دم‌نوش لیمو عسل برای آلودگی هوا
هم عسل هم لیمو دارای خواص ضد باکتری و آنتی اکسیدانی هستند و در تقویت سیستم ایمنی ما مؤثرند. عسل از طریق تحریک غدد بزاقی به دفع مخاط گلو کمک میکند و با اثر ضد باکتری و آنتی اکسیدانی که دارد از شکل گیری مجدد مخاط جلوگیری میکند و سرفه و التهاب را تا حدی کاهش میدهد.
حتماً در مورد خواص ترکیب آب جوش و عسل و لیمو صبح ناشتا شنیدهاید، اما این سؤال وجود دارد که آیا اضافه کردن عسل و لیمو به آب جوش باعث از بین رفتن خواص آنها میشود؟
اضافه کردن عسل به آب جوش باعث ایجاد ترکیبی به نام هیدروکسی متیل فورفورال میشود که در صورت مصرف مداوم برای بدن بسیار مضر است. این ماده در دمای بالاتر از 40 درجه ایجاد میشود. ویتامین ث هم در برابر حرارت تحمل کمی دارد. علاوه بر حرارت، مدت زمان نگهداری هم میتواند منجر به تشکیل هیدروکسی متیل فورفورال در عسل بشود. مطالعات نشان میدهند که غلظت این ماده در عسلهایی که در دمای پایین نگهداری میشوند یا عسل تازه بسیار پایین است، در حالی که غلظت آن در عسل کهنه یا عسل نگهداری شده در دمای بالا به مراتب بیشتر است. پس بهترین حالت این است که عسل و لیمو با آب ولرم نوشیده شوند.
نتیجه‌گیری
در جهان سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند. آلودگی به روش‌های گوناگونی میتواند آثار زیان‌بار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد. تأثیر آلودگی بر افراد مختلف متفاوت است.
آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار کمتر از دیگران است. بهترین راهکار برای جلوگیری از آسیب هوای آلوده مصرف غذاهای سالم و رعایت کردن یک رژیم غذایی درست است.
